Jak przekazać majątek do fundacji rodzinnej i nie przepłacić podatków

Fundacja rodzina jest w ostatnim czasie niezwykle popularnym zagadanieniem wśród przedsiębiorców. W teorii ma pomagać w sukcesji biznesów. W praktyce jednak może generować także korzystne skutki podatkowe, ale przy określonych zależnościach. Porozmawiajmy więc o czymś podstawowym. Przekazanie majątku do fundacji rodzinnej może przybrać różne formy – od darowizny pojedynczych składników, takich jak nieruchomości czy maszyny, po darowiznę całej zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP), obejmującej kompleksowy zestaw aktywów i zobowiązań. 

Każdy z tych wariantów wiąże się z innymi konsekwencjami prawnymi i podatkowymi. Od przyjętego sposobu przekazania zależy m.in. to, czy transakcja będzie objęta VAT, kto i w jakiej wysokości zapłaci podatek od spadków i darowizn, a także czy darczyńca będzie musiał rozpoznać przychód do opodatkowania. W grę wchodzą również obowiązki dokumentacyjne oraz ewentualne korekty podatku naliczonego. Które rozwiązanie jest więc korzystniejsze – darowizna poszczególnych składników czy przeniesienie całej ZCP do fundacji rodzinnej?

Darowizna pojedynczych składników majątku

Jeżeli do fundacji trafia pojedyncza nieruchomość, maszyna czy prawa majątkowe, mamy do czynienia z klasyczną darowizną w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn (SD). Obdarowany fundacja ma obowiązek zgłoszenia darowizny i opłacenia SD, chyba że korzysta ze zwolnienia (np. w tzw. „grupie zerowej”, po zgłoszeniu na formularzu SD-Z2). Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) pojawi się tylko wtedy, gdy fundacja przejmuje w ramach darowizny także długi, ciężary lub zobowiązania darczyńcy. Wówczas PCC płaci się od wartości przejętych zobowiązań (art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d ustawy o PCC).

W przypadku składników, przy których darczyńca odliczał VAT (np. środki trwałe), co do zasady to darczyńca dokonuje ewentualnej korekty podatku naliczonego, jeśli okres korekty jeszcze trwa.

Darowizna ZCP – definicja i skutki podatkowe

Zorganizowana część przedsiębiorstwa to – zgodnie z art. 2 pkt 27e ustawy o VAT – organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych, który mógłby samodzielnie funkcjonować. Darowizna ZCP jest w świetle art. 6 pkt 1 ustawy o VAT traktowana jak zbycie przedsiębiorstwa i nie podlega VAT. Obowiązek ewentualnej korekty VAT naliczonego (art. 91 ust. 9 ustawy o VAT) przechodzi na obdarowanego, czyli fundację rodzinną.

Po stronie darczyńcy (fundatora fundacji) nie powstaje przychód do opodatkowania PIT/CIT, ponieważ dochody podlegające ustawie o podatku od spadków i darowizn są wyłączone z opodatkowania podatkiem dochodowym (art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT, odpowiednio art. 12 ust. 4 ustawy o CIT).

Fundacja rodzinna co do zasady korzysta ze zwolnienia z CIT (art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o CIT), o ile prowadzi działalność w zakresie dozwolonym w art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej. Jeśli fundacja prowadzi działalność wykraczającą poza ten katalog, uzyskane przychody będą opodatkowane. Podatek od spadków i darowizn (SD) przy darowiźnie ZCP jest naliczany na takich samych zasadach jak przy pojedynczych składnikach – decyduje stopień pokrewieństwa i ewentualne zwolnienia.

Porównanie skutków podatkowych

Przy darowiźnie pojedynczych składników:

• VAT – może być naliczony, zależnie od rodzaju składnika i statusu podatnika; obowiązek korekty VAT naliczonego zazwyczaj po stronie darczyńcy.
• PIT/CIT po stronie darczyńcy – może powstać przychód do opodatkowania.
• Podatek od spadków i darowizn (SD) – obowiązuje, według stawek dla trzeciej grupy podatkowej w przypadku fundacji rodzinnej; brak zwolnienia „zerowej grupy”.
• PCC – wyłącznie przy przejęciu długów/ciężarów, od wartości przejętych zobowiązań.

Przy darowiźnie ZCP do fundacji rodzinnej:

• VAT – nie podlega opodatkowaniu (art. 6 pkt 1 ustawy o VAT).
• Korekta VAT – obowiązek przechodzi na obdarowaną fundację (art. 91 ust. 9 ustawy o VAT).
• PIT/CIT po stronie darczyńcy – brak przychodu do opodatkowania.
• Podatek od spadków i darowizn (SD) – taki sam jak przy pojedynczych składnikach, według stawek dla trzeciej grupy podatkowej.
• PCC – tylko w przypadku przejęcia długów/ciężarów.

Dlaczego ZCP bywa korzystniejsze

W praktyce darowizna ZCP jest często optymalniejsza podatkowo. Wynika to z braku VAT i neutralności w PIT/CIT po stronie darczyńcy. Jeśli spełnione są przesłanki definicji ZCP, można przenieść cały zespół składników do fundacji rodzinnej bez rozdrabniania transakcji, a fundacja będzie mogła kontynuować działalność.

Przy odpowiednim zaplanowaniu struktury ZCP i spełnieniu wymogów ustawowych można ograniczyć lub całkowicie wyeliminować podatek dochodowy i VAT, a podatek od spadków i darowizn zminimalizować, korzystając ze zwolnień.

Wezwanie do działania

Jeśli rozważasz przekazanie majątku do fundacji rodzinnej – zarówno w formie darowizny poszczególnych składników, jak i ZCP to warto przeanalizować oba scenariusze. Odpowiednie przygotowanie dokumentacji i wybór właściwego wariantu może przynieść znaczne oszczędności.